Người Chăm Bàlamôn và Chăm Bàni sống tập trung ở hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Họ có nền văn hóa lâu đời và đa dạng; trong đó, âm nhạc cổ truyền là một di sản văn hóa đặc sắc, chứa đựng tâm hồn, tính cách và thế giới tâm linh của người Chăm. Bộ nhạc cụ chính không thể thiếu trong các nghi lễ, lễ hội của đồng bào gồm: kèn Saranai, trống Paranưng và trống Ghi-năng. Mỗi nhạc cụ được xem như một bộ phận của cơ thể người: kèn Saranai là phần đầu, trống Paranưng là phần thân người (lục phủ, ngũ tạng), đôi trống Ghi-năng là hai chân.
Trống Paranưng là nhạc cụ họ màng rung, chi vỗ, kiểu trống một mặt. Trống có hình trụ tròn, tang trống thấp, cao khoảng 15cm, được làm bằng gỗ lim, gỗ cóc hoặc gỗ cà chít liền khối đục rỗng. Một mặt trống được bịt kín bằng da hoẵng hoặc da dê hay da trâu tơ. Người ta dùng hai đai tròn làm từ mây song và hệ thống dây chằng kết hợp với các nêm gỗ để căng mặt trống và căn chỉnh âm thanh. Trống có ba âm chính: tác/tắc, tăm/tin, tằm/tìn. Khi diễn tấu, người chơi trống Paranưng đặt trống trước ngực, vành trống tì vào đùi, tay trái đặt lên vành trống vừa để giữ, vừa để vỗ, tay phải vỗ vào mặt trống để tạo ra âm thanh. Bởi vậy, người chơi trống Paranưng còn được gọi là “ông thầy vỗ”.
Trước đây, trống Paranưng chỉ được sử dụng trong các nghi lễ, như: lễ Rija Nagar, lễ Katê, đám tang hay lễ nhập Kut, lễ mừng đôi lứa trong ngày cưới... nên trước khi sử dụng trống, người Chăm phải làm lễ “xin phép”. Ngày nay, trống Paranưng còn được sử dụng trên sân khấu để hòa tấu và đệm nhạc cho các bài hát, bài múa mang âm hưởng truyền thống. Đây là hình thức vừa giới thiệu, quảng bá âm nhạc dân gian Chăm nói chung và nhạc cụ truyền thống Chăm nói riêng, vừa góp phần bảo tồn các giá trị đặc sắc của âm nhạc dân gian Chăm.
Chiếc trống Paranưng này được ông Báo Thừng Mú ở thôn Văn Lâm, xã Phước Nam, huyện Thuận Nam, tỉnh Ninh Thuận chế tác vào khoảng năm 1940 và được Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam sưu tầm năm 1996. Hiện nay, chiếc trống đang được giới thiệu trong phần trưng bày về dân tộc Chăm ở tầng 2, tòa nhà Trống đồng.
Người viết: Vũ Thị Thanh Tâm
Ảnh: BTDTHVN